อุปาทินนกสังขาร ตอน.ท้ายคือ..อนุปาทินนกสังขาร

 คือกายที่มีผู้ครองอยู่ 

 หรืออัตภาพอันเป็นที่ยึดถือว่า เป็นตน  เป็นเรานี้. 

พระบรมศาสดาและพระสารีบุตรแสดงแยกเป็น ๒ แผนกคือ กาย ๑ จิต ๑  

แต่ก็อาศัยกันและกันเป็นไป,  

 ถ้าลำพังรูปไม่มีจิตก็ไม่รู้อะไร  เช่นรูปหุ่น  รูปตุ๊กตา, ถ้าลำพัง

แต่จิตไม่อาศัยรูป  ก็ไม่ปรากฏ  เหมือนไฟที่ไม่ติดเชื้อ  ก็ไม่ปรากฏฉะนั้น.  

เพราะรูปคือธาตุทั้ง ๔  กับจิตอาศัยกันเป็นไป  จึงเกิดรู้สึกทางตาที่เห็นรูป  

ทางหูที่ฟังเสียง  ทางจมูกที่ดมกลิ่น  ทางลิ้นที่ลิ้มรส ทางกายที่ถูกต้อง

โผฏฐัพพะ  ทางมนัสที่นึกคิดเรื่อง  นี้ท่านเรียกว่าวิญญาณ, 

 รู้เสวยสุขบ้าง  รู้เสวยทุกข์บ้างรู้เสวยไม่ใช้ทุกข์ไม่ใช่สุขบ้าง 

 ตามคราวนี้ท่านเรียกว่าเวทนา,  รู้จำต่าง ๆ  นี้ท่านเรียกว่าสัญญา, ปรุงแต่ง  คือนึกคิดเรื่องราวต่าง ๆ  รวมลงเป็นส่วนดีบ้าง  ชั่วบ้าง  

ไม่ดีไม่ชั่วบ้าง  นี้ท่านเรียกว่าสังขาร,

ทั้ง ๔  อาการนี้ท่านรวมเรียกว่านาม  กับรูปอีก ๑  จึงรวมเป็น ๕  ท่าน

เรียกว่าปัญจขันธ์  คือกองหรือส่วน ๕,  

รวมทั้ง ๕ส่วนนี้  ท่านเรียกว่ากาย  ( ซึ่งแปลว่า  กองหมู่  หรือประชุม )  

  ส่วนจิตนั้น  คือธรรมชาติที่ให้สำเร็จความคิด  โดยเนื้อความน่าจะได้แก่

สภาพที่เป็นต้นเดิมของนามธรรม,  เมื่ออาศัยรูปจึงแสดง

อาการออกมาเป็น  เวทนา  สัญญา  สังขาร  

วิญญาณ  อันเป็นนามหรืออาการของจิต,

จิตไม่ใช่ปัญจขันธ์ที่เป็นส่วนกายโดยตรง. 

เมื่อยังไม่ได้อบรมให้มีความรู้ยิ่งถึงที่สุด

ยังมีอวิชชารู้ไม่ถูกตามเป็นจริง  หรือความเข้าใจผิดครอบงำอยู่ 

 ก็ยึดสิ่งที่รู้คือปัญจขันธ์ว่าเป็นเรา  จึงเป็นภพเป็นสัตว์ไปตามความยึดถือ, 

 ถ้ายังรู้ไม่ถูกตามเป็นจริงหรือเข้าใจผิดอยู่เพียงใด  ก็คงยึดถือสิ่งที่รู้

คือปัญจขันธ์นั้นว่าเป็นเราอยู่  และเป็นภพเป็นสัตว์อยู่เพียงนั้น, 

 แม้กายนี้จักแตกสลายไป  ก็คงถือเอาภพใหม่ชาติใหม่อีก

และคงเป็นเราอยู่เสมอ  ไม่พ้นจากเราไปได้  เพราะความยึดถือ. 

เพราะฉะนั้น  คนที่เกิดมา  ถึงจะต่าง ๆ  กันด้วยเพศพันธุ์และ

คุณธรรมเป็นต้นอย่างไรก็ตาม ถ้ายังคงถือกายเป็นเราอยู่ ก็คงเป็นเช่นนี้ด้วยกันทั้งหมด,     แต่ส่วนทียึดถือว่าเป็นเรานั้นย่อมแปรปรวนไปได้  เช่นเมื่อกายเป็น

เด็กก็ถือว่าเราเป็นเด็ก  เมื่อกายเป็นผู้ใหญ่ก็ถือว่าเราเป็นผู้ใหญ่  เมื่อกายแก่ก็ถือว่าเราแก่,  หรือเมื่อเสวยสุข  ก็ถือว่าเราสุขเมื่อเสวยทุกข์  ก็ถือว่าเราทุกข์ 

 เมื่อสวยไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุข  ก็ถือว่าเราไม่ทุกข์ไม่สุข  ดังนี้เป็นต้น, 

 แต่รวมลงก็คือปัญจขันธ์นั่นเอง.  

 

  จิตนั้นอาจอบรมให้ดีหรือให้ชั่ว  ให้ฉลาดหรือให้โง่ต่างๆ กันได้ตามสามารถ  

ในปัจจุบันภพนี้ก็เห็นประจักษ์อยู่ เช่นคนอยู่ในสำนักที่ดี  ก็มักได้

อบรมในทางดีและเป็นคนดี  คนที่อยู่ในสำนักที่ชั่ว

 ก็มักได้อบรมในทางที่ชั่วและเป็นคนชั่วไป, 

 พระบรมศาสดาจึงทรงแสดงถึงผู้คบกัลยาณมิตร  ( ควรหมายถึงประพฤติตามกัลยาณมิตรด้วย )  ว่าเป็นพรหมจรรย์,  

เมื่อถือเอาเนื้อความตรงกันข้าม  ผู้คบปาปมิตร  

( ควรหมายถึงประพฤติตามปาปมิตรด้วย )  ว่าเป็นอพรหมจรรย์,  แต่ก็เป็นไปไม่ได้ทั้งหมดทั้ง ๒ ฝ่าย  เพราะยังมีพื้นเพที่ดีและ

พื้นเพที่ชั่ว  ที่เรียกว่านิสัยต่างกันอยู่อีกส่วนหนึ่ง. 

 ส่วนเมื่อละโลกนี้ไปแล้ว  จะเป็นอย่างไรต่อไป  เหลือวิสัยแห่งญาณ

ของสามัญชนจะพึงเห็นประจักษ์ นอกจากอาศัยหลักที่ท่านแสดงไว้ว่า 

 พระบรมศาสดาได้ทรงแสดงถึงพระองค์ว่า  ได้ทรง

บรรลุปุพเพนิวาสานุสสติญาณ  รู้ระลึกได้ถึงกายที่อาศัยอยู่ในกาลก่อน ๑  

จุตูปปาตญาณ  รู้จุติและอุปบัติของสัตว์ทั้งหลายว่าเป็นไปตามกรรม ๑  

อาสวักขยญาณ  รู้สิ้นอาสวะ ๑  และพระพุทธภาษิตในที่อื่นอีกหลายสถาน,  

แต่ส่วนผลที่ปรากฏแก่ญาณของสามัญชนที่พอจะให้สันนิษฐานสืบหาเหตุ 

ก็คือเด็กที่เกิดมา แม้ยังไม่ทันได้รับการศึกษาในปัจจุบัน ก็ยังแสดงฉลาด โง่  

พื้นเพดี  พื้นเพชั่ว มีสุข  มีทุกข์เป็นต้น  อันเป็นภพต่าง ๆ กันเป็นอันมาก  

นี้ส่อว่าเด็กนั้น ๆ  เคยได้อบรมมาต่าง ๆ กัน, 

 ถ้าไม่มีเหตุและไม่มีผลส่อถึงกันแล้ว คนที่เกิดมาก็คงเสมอเหมือนกันหมด,  

นี้เป็นเรื่องที่ควรสันนิษฐาน  เพราะญาณของสามัญชนไม่อาจเห็นประจักษ์ได้.  เมื่อมีผู้ทูลถามพระบรมศาสดา 

 เพื่อให้พระองค์ทรงแสดงให้เห็นประจักษ์โดยตรงพระองค์ทรงห้ามเสีย

และทรงแสดงอริยสัจ ๔ ซึ่งจะพึงเห็นได้ด้วยปัญญาไม่มีข้อคัดค้าน. 

 เพราะฉะนั้นข้อความที่บรมศาสดาทรงแสดงทั้ง๒ ประการ 

 จึงดูเหมือนเป็นปฏิปักษ์กัน เพราะพระองค์ทรงเห็นรอบคอบในเหตุผล

แล้วจึงทรงแสดงเช่นนั้น  เพื่อให้สำเร็จประโยชน์แก่ผู้ฟัง  ด้วยประการฉะนี้.  

( วชิร.  ๑๓๕-๑๓๘ ).

ดู จิต ด้วย

 อนุปาทินนกสังขาร (สังขารที่กรรมไม่ยึดครองหรือเกาะกุม ได้แก่ อนุปาทินนธรรมทั้งหมด เว้นแต่อสังขตธาตุ คือนิพพาน